BİLGİSAYARA GİRİŞ

 

MS-DOS

-SİSTEMİN AÇILIŞI :

              Elektrik verildiğinde, bilgisayarımızın elektronik devreleri sabit bir program ana belleği test eder ve işletim sistemini bulmak için ilk disket sürücüsüne bakar. Orada MS_DOS içeren bir disket takılı ise, onu ana belleğe yükleyerek görevi devreder. O sürücü boş ise, MS-DOS ’un yüklenmesi sabit disk sürücüsünden yapılır. Eğer içinde MS-DOS olmayan bir disket takılıysa veya MS-DOS içeren bir sabit disk de yoksa sistem kullanıma geçmez.

              İşletim sisteminin ana belleğe yüklenmesine, sistemin çalışmaya başlamasını sembolize etmek üzere boot (çizme,bot) adı verilmiş olduğundan, MS-DOS un bulunduğu diskete boot disk denir.

              MS-DOS sistem kapanıncaya kadar görev başında kalmak üzere ana belleğe yerleştikten sonra, boot disketinden iki dosyaya bakar. Eğer AUTOEXEC.BAT adlı bir dosya varsa onun içindeki komutları bir ön istek olarak kabul eder ve hemen yerine getirir. Yine CONFIG.SYS adlı bir dosya varsa, orada belirtilen bazı değerleri kendi varsayımlarının yerine koyar. Böylece MS-DOS u komutları vermeye başlamadan önce yönlendirmiş oluruz. Daha sonra ekranda, günün tarihi ve saati girmemizi isteyen satırlar belirir.

              Boş da geçilebilen bu girişler yapıldıktan sonra, boot diskimizi simgeleyen bir harf, “:” ve “>” işaretleriyle MS-DOS, vereceğimiz komutları beklemeye başlar: A:>- gibi ... MS-DOS un hemen yerine getirmek üzere komut beklediği bu komuta prompt (hazır) denir. Bu sırada, cursor adı verilen hareketli bir alt çizgide yazacaklarımızı izleyen bir göstergeç olarak görev yapar.

-PROGRAM:

           Herhangi bir programlama dilinde yazılmış komutlar topluluğudur. Bu komutlar bir dosyada saklı olup,herhangi bir problemin çözümünde kullanılırlar.

ÖR. Vergi iadesini hesaplayan bir program olabilir.

 

-DOSYA veya KÜTÜK ( FILE ) :

           Birbirleri ile ilgili bilgiler topluluğudur. Kütükler disk veya disket ortamında saklanırlar ve gerektiğinde oradan alınıp kullanılabilir.

ÖR: Herhangi bir editörde yazılmış mektup veya bilgiler birer kütük teşkil ederler.

              Kütük kavramının daha iyi anlaşıla bilmesi için şu örneği verebiliriz. MS-DOS işletim sistemi yaklaşık 30 kütükten oluşmaktadır.

 

KÜTÜK ADI ( FILENAME )   :

              DOS işletim sisteminde her kütüğe bir isim verilmelidir. İsim en fazla 8 karakter uzunluğunda olmalıdır. Genellikle kütük isimlerinin 3 karakterden oluşan uzantıları ( filename extension ) vardır. Kütük ismi ile uzantısı arasına mutlaka [ Nokta ( . ) ] konmalıdır. 

 

-KLAVYE :

           Bilgisayarımızın klavyesi, yazı makinalarının klavyeleri gibidir. İlave olarak, sağ tarafında sayısal bölüm (hesap makinesi görünümü), bazı yazılı ve oklu tuşlar, üst kısmına da programlanabilir fonksiyon tuşları bulunur. Yazılı tuşlar, belli komutları çalıştırır. Oklu tuşlar da yerine göre cursor ü çalıştırabilmemizi sağlar. Tuşların üzerinde yazılı olan ifadeler, ancak belli komutlar için geçerlidir. Öteki komutlarda hiçbir etki göstermeyebilir. (Bazen de kullanamayacağınızı gösteren   bir düdük sesi duyulur.)

          

BAZI ÖNEMLİ TUŞLARIN GENEL KULLANIM İŞLEVLERİ ŞÖYLEDİR

 

Enter                    : Yazılan bilgiyi belleğe gönderir. (   ¿    tuşu da aynı işi yapar.)

Print Screen          : Ekrandaki görüntüyü yazıcıya gönderir

 

Pause                   : Çalışmakta olan komutu geçici olarak durdurur.

Insert                    : Yazılmış satırlar üzerine ilave yapmak gerektiği zaman araya   girmemizi sağlar.

                              (Sayısal bölümdeki Ins tuşuda aynı işi yapar)

Delete                   : Cursor ın üzerinde bulunduğu işareti yok eder. (sayısal bölümdeki Del tuşu da aynı     

                              işi yapar.) 

Home                   : Cursor’ ı satırın başına götürür.

End                      : Cursor’ ı satırın sonuna götürür.

Page Up               : Ekranı bir sayfa geri döndürür.

Page Down           : Ekranı bir sayfa ileri götürür.

                           

                                        Bazı önemli işlevler de, birden fazla tuşa aynı anda ve birlikte basılmasını

                             gerektirir. Aşağıdaki açıklamalarda aralarında “+” işaretiyle gösterilen bu kombi-       

                              binasyonlar için, belirtilen tuşlara, gösterilen sırada basılır ve hepsi aynı anda bıra-           

                              kılır (bu kurala uyulmazsa işlev   gerçekleşmez.)

                         

Ctrl+Break           : Çalışmakta olan komutu kesin olarak durdurur.

Ctrl+Alt+Del        : Sistemi Reset eder (ilk açılış komutuna getirir.)

                                      Elektrik butonu gibi çift basmalı bazı işlev tuşları için de sağ üst köşede küçük    

                              ışıklar vardır. Bu tuşlar da, ışıkları yakıldığı zaman şu işlevleri yerine getirirler: 

                             

Scroll Lock           : Ekrandaki görüntü akışını kilitler.

Caps Lock           : Klavyeyi büyük harf konumunda tutar.

Num Lock            : Sayısal bölümü rakam konumunda tutar.

 

-KOMUT SATIRI

           Prompt konumunda, bulunduğumuz satıra komut satırı           denir. MS-DOS buraya yazdığımız komutları önce template denilen bir cetvele kaydeder sonrada yerine getirilmek üzere COMMAND.COM adlı komut işlemcisine aktarır. Verilen her komut bir önceki templata den siler. Eğer arada, benzer komutlar vermek durumunda kalırsak, template da durmakta olan bir önceki ifadeden yararlanabiliriz. Bunun için prompt konumunda bazı fonksiyon tuşlarına şu görevler verilmiştir:

 

Esc                       : Yaptıklarımızdan vazgeçip template i eski haline getirir.

              Komut satırına yazdıklarımız genelde şu üç bölümden ibarettir. Komutun kendisi, yapılacak işi anlatan bölüm ve ayrıntılarına ilişkin bazı tercihler. Bu sonuca göre, genellikle tek harfe indirgenmiş parametreler halindedir. 

              Yapılacak işi anlatan bölümde ise çok defa dosya adları yer alır. Eğer belirtmek istediğimiz dosyanın adresi path e uygun değilse, rehber adlarını da ve hatta diski gösteren harf ve “:” işaretini de yazmamız gerekecektir.

 

           Birden fazla dosya için aynı işlemlerin yapılması gerektiğinde, tümünü aynı anda kastedebilmek için “*” ve “?” işaretleri wild card (joker) olarak kullanılabilir. Soru işareti herhangi bir harfin, yıldız işareti de bir harf gurubunun yerini tutar.

 

-HATA MESAJLARI:

           Bad command or file name (hatalı komut veya dosya adı) şeklindeki bir mesaj, MS-DOS verilen komutu anlayamadığında ekranda görünür. Burada dosya adında söz etmesi, bazı tip dosyaların, yalnız adı yazıldığında çalıştırılabilir nitelikte olmasındandır. Bunlar uzantı BAT olan batch (komut destesi) dosyalar ile COM veya EXE uzantılarıyla saklanan bazı programlar olabilir.

              Komut algılanıp çalışmaya başladıktan sonra ise, şöyle bir hata mesajı ekranda belirebilir.

              Not ready reading dr ive A (A sürücüsü okumak için hazır değil) 

 

              Abort, Retry, Fail ? Vazgeç, tekrar dene, boşver

 

MS-DOS bu hata mesajı ile sorunu bize ilettikten sonra devam etmek için belirttiği üç alternatiften birini seçmemizi istemektedir. Seçeneklerin ilk harfini yazmamız yeterli olacaktır. Eğer yapacak bir şey  yoksa A, tekrar denenebilecek bir şeye (örneğin disket takılı olmayabilir veya mandalı kapatılmıştır. R, fazla önemli olmayan bir durumsa (ki bu örnek için geçerli değil) F harfine basarak devam edebiliriz

 

-KOMUTLAR:

           MS-DOS komutları iki türlüdür. Bir kısmı, kendi içinde yeralan ve dolaysıyla da ana bellekte hazır bekleyen yardımcılar tarafından yerine getirilirler. Bunlara internal (iç) komutlar denir. Seyrek kullanıldıkları için, ayrı birer program dosyası halinde diskette tutulan ve gerektikçe çağrılan yardımcılarına aktardığı diğer komutlara da external (dış) komutlar denir.

 

-İÇ KOMUTLAR:

 

MD       : (Make Directroy) Rehber yarat.

              Yeni bir dizin oluşturmak amacı ile kullanılır. Bir dizinin altında başka dizinleride yaratmak mümkündür. Bir dizin içinde aynı isme sahip birden fazla           alt dizin yaratmak mümkün değildir. Ancak bir dizin ile alt dizini aynı isme sahip olabilir.

ÖR.        C:>MD EMNİYET

 

CD         : (Change Directroy) Rehberi değiştir.

              Not : CD komutu, yanına rehber adı yazılmazsa Check Directroy (rehber kontrolu) olarak çalışır ve “bulunduğun rehberi belirt” anlamına gelir. (eğer prompt da görünmesi istenmemişse)

CD.. Kullanıcının bulunduğu dizinden bir üst dizine çıkmasını sağlar.

CD/   Bulunulan birkaç dizinden ana dizine çıkarır.

 

RD        : Dizinleri yok etmek amacı ile kullanılır. Bir dizinin silinebilmesi için öncelikle her hangi bir dosya yada alt dizinleri içermemesi gerekir. Söz konusu dosya ve alt dizinler silindikten sonra RD ile dizin yok edilir.

ÖR.        C:>RD EMNİYET               

 

CLS                     (clear Seceen) Ekranı sil

DIR                     (list Directory) Rehberi listele

 

DEL                    (Delete files) Dosya yoket

REN                    (Rename Files) Dosya adı değiştir.

 

DIR

      Dır komutunun yanına eğer rehberdeki tüm dosyalar istenmiyorsa, istenenleri belirtecek ifadeler yazılır. Yalnızca dosya adları görülmek isteniyorsa /W eklenebilir. Bu durumda liste yanlamasına bir kaç sütun halinde görünür. Aksi halde tek sütunda ve detaylı şekilde çıkacak olan listenin ekranı taşması ihtimaline karşı, ekran oldukça beklemesini sağlamak üzere de /P eklenebilir.

ÖR.    DIR / P / W                                             DIR * . DAT

          DIR PROGRAM * . COB / P                  DIR A:

 

DEL

       Komutunun yanına silinmesi istenen dosya adı yazılır. Joker karakterlerini kullanarak birden fazla dosyayı hatta bir rehbere kayıtlı tüm dosyaları silmek mümkündür.

              Belirli bir dizin içindeki tüm dosyaların silinmesi işlemleri oldukça dikkatli biçimde yapılmalıdır. Aslında MS-DOS kullanıcıyı bu tür işlemlerde uyarmaktadır.

              C:>DEL *.*

              All files in directory will be deleted

              Are you sure (Y/N) ?

              Görüldüğü gibi kullanıcıdan yaptığı işlemden emin olup olmadığı sorulmaktadır. Eğer “Y”denmişse silme işlemi yapılır. “N” yanıtı verilirse işlem iptal edilir.

              Yukarıdaki işlemi her dosya için ayrı ayrı onay almak suretiyle de yaptırmak olasıdır. Bunu sağlamak amacıyla /P seçeneği kullanılır.

              C:DEL *.* /P

              Bu komut çalıştırıldıktan sonra ,önce ilk dosya ismi görüntülenerek silinip silinmeyeceği sorulur. Y yanıtı sonucunda bu dosya silinir. Ardından diğer dosyalar tek tek aynı biçimde işlem görecektir. 

ÖR.   DEL PER*.DAT                                DEL A: *.*        

          DELPROGRAM SIL *.COM         DEL *.BAK

 

REN

       Komutunda önce, adı değiştirilecek olan dosyaları belirtecek ifade, sonra de yeni verilmek istenen adları belirleyecek ifade yazılır. Yeni adların, rehberde daha önce başka dosyalar için kullanılmış olması halinde çakışanlar değişmeden kalır.

 

ÖR.    REN A: *.COB *. MOB                                    REN DOSYA1 ESKIDOS

          REN DOSYA*.* MOSYA *.*                           REN A:ABC BCD

 

COPY                  Dosya kopyalar

TYPE                   Dosya içeriğini ekrana yaz.

PRINT                 Dosya içeriğini kağıda yaz.

DATE                  Tarih değiştir.

TİME                   Saat değiştir.

 

COPY

              Komutu dosyaların başka kopyalarını çıkarmak içindir. Bu kopyalama diskler veya rehberler arasında olabildiği gibi aynı rehber içinde başka adlar vererek da yapılabilir. Komutun yanına önce kopyalanacak dosyaların adresi sonrada yeni adres yazılır. Eğer kopyalama aynı rehberde yapılıyorsa ve dosya adlarının aynı kalması isteniyorsa yeni adres yazılınca path bölümü yazılır. Aynı rehber içindeki kopyalamada ise ad değiştirmek zorunludur.

             

              Komut kopyalanacak dosyaların ilgili rehberde mevcut olmaları halinde herhangi bir uyarıda bulunmadan eskilerini atar ve yenilerini aynı adla yerleştirir.

ÖR.   COPY PROGRAMSTOK*.COB (bulunduğumuz rehber)

      

         COPY A:*.DAT (disketten bulunduğumuz rehbere)

         COPY*.* A: (bulunduğumuz rehberden diskete)

         COPY*.DAT*.MAT (aynı rehberde ad değiştirerek)

COPY <Nereden> <Hangi dosyalar> <Nereye> <Hangi isimle gidecek.>

C:>COPY C:EMNİYETARMA A: KOCAELİDERİNCE

              COPY Komutunun uygulama alanlarından biride iki ayrı dosyanın birleştirilerek tek bir dosya elde edilmesi işlemidir. Örnek olmak üzere TEST1. DAT ve TEST2. DAT Dosyalarının birleştirilerek YENİ . DAT isimli bir dosya elde etmek için aşağıdaki komut kullanılır.

              C:>COPY TEST1 . DAT + TEST2 . DAT  YENİ . DAT

 

ÖR:        A: sürücüsündeki ana-directory’de (root directory ) bulunan bütün kütüklerle alt-directory’leri kütükleriyle birlikte B: sürücüsünde bulunan disketin ana-directory’sine kopyalayan komutu yazınız.

              XCOPY A: B:­ / S

              yada

              XCOPY A: *.* B: / S

ÖR:        A: sürücüsünde bulunan disketin UMUT isimli directory’sindeki bütün proğramları ve alt-directory’leri kütükleri ile birlikte aynı isimle B: sürücüsündeki disketin ana-directory’sine kopyalayan komutu yazınız.

              XCOPY A: UMUT B: / S

              yada

              XCOPY A: UMUT*.* / S

ÖR:        A sürücüsünde bulunan disketin içindeki bütün programları ve alt-directory’leri B: sürücüsündeki disketi ( Y/N ) ? sorusunu soran komutu yazınız.

              XCOPY A: *.* B: /S/P

 

TYPE

              Komutu ile dosya içerikleri ekranda görülebilir. Komutun yanına yazılacak dosya adresi bir metin içermelidir, aksi halde görüntü düzgün ve anlaşılır olmayabilir.

ÖR. Disk üzerinde yer alan AUTOEXEC.BAT dosyasının içeriğini görüntülemek istiyoruz. Bunun için

              C:>TYPE AUTOEXEC.BAT

 

DATE VE TIME

              Komutları tarih ve saat sormak ve gerekiyorsa da değiştirmek içindir. Komut yalın halde verilse tarih ve saat ekranda gösterilir. Bu sırada (komutu göndermeden önce hemen yanına )değiştirmek istenirse yenisi girilir.

ÖR.      C:>DATE

            Current date is sat 06-27-1994

            Enter new date (mm-dd-yy)[Tarih yanlışsa buraya yukarıdaki şekli ile doğrusu girilir.]

 

              C:>TIME yazıldığında o anki saati gösterir. Saat yanlışsa tarihte olduğu gibi değiştirme cihetine gidilir.

 

 

PROMPT :                     MS-DOS   Prompt ’unu değiştirir.          

              POMPT Komutu MS-DOS un komut satırındaki görüntüsünü isteğimize göre düzenleme imkanı verir. Komuttan sonra yan yana ve bir dolar işareti, birde harf şeklinde yapılabilen tercihlerle prompt da görmek istediklerimizi belirleyebiliriz.

$P, “path”, $G. “>işareti”, $L “< işareti”, $D, “tarih” ve $T de “saat” anlamına gelir, bunların görünmesini sağlar. Örneğin komut “PROMPT $P$G” şeklinde verilirse C diskinde ve root rehberinde iken prompt şöyle görünür. C : >

 

 

DIŞ KOMUTLAR:

 

FORMAT :        

              Disk veya disket düzenle

              Disk ve disketlerin ilk satın alındıklarında (veya bir arızadan sonra yeniden) makinanın sürücülerine uyum sağlayacak şekilde düzenlenmesine formatlama denmektedir. Bu işlem bir kütüphanenin başlangıçtaki ( veya daha sonra sil baştan edilmiş) boş haliyle göz göz numaralanıp hazırlanmasına benzer.

              Sistem bu işi yaparken diskin manyetik izlerini eşit uzunlukta kesimlere (sector) ayırır . Tek tek numaraladığı bu kesimi test de eder ve varsa bilgi saklamaya elverişli olmayanları da ayrı tutmak üzere kullanıma hazırlar. Önceden kullanılmış bir disk için bu işlemin yapılması doğal olarak içindeki tüm bilgilerin yok olmasına neden olur. Format yaparken hangi sürücüdeki disketi formatlayacağınızı belirtmemişseniz. Sürücü ismini yazarak tekrar deneyiniz.

ÖR. FORMAT A: (A sürücüsündeki disketi formatlar. )

 

              FORMAT A:/Q Formatlama işlemini hızlı yapar.

              FORMAT A:/S Formatlanan diskete IO.SYS, MSDOS.SYS ve COMMAND.COM Dosyalarını kopyalayarak bu disketleri sistem açma disketi olarak kullanılabilmesini sağlar.

              FORMAT A:/Q/S Şeklinde de format yapılabilir.

             

DISKCOPY             Disk kopyala

              C:>DISKCOPY bir disket içeriğini bir başka disket üzerine kopyalamak amacı ile DISKCOPY komutu kullanılır. Bu komut hedef disket üzerinde yer alan dosyaları yok ettikten sonra kopyalama işlemini gerçekleştirir. Ayrıca hedef disket formatlı değilse, kopyalama öncesinde bu işlem otomatikman yerine getirilir.

              Örnek    : Bilgisayarımızın tek disket sürücüsü olduğunu varsayalım. Bir disketi DISKCOP ile bir başka disket üzerine aynen kopyalamak istiyoruz. Öncelikle her iki disketin aynı özelliklere sahip olmasına dikkat etmek gerekir.

ÖR.        DISKCOPY A: A:

              Insert SOURCE diskette in drive A:

              Press any key to continue

              [(Source -dolu kaynak disket)( Target boş hedef disket)]

              Bilgisayar hangi disketi isterse işlem bitene kadar takılıp çıkartılır.      

ÖR. DISKCOPY A: B: (sürücüsündeki disket B sürücüsündekine)

 

NOT. Sistemde iki disket sürücüsü yoksa, A sürücüsündeki disketi geçici olarak sabit diske aktarır ve sonra aynı sürücüyü B kabul ederek başka bir disket takmamızı bekler ve böylece kopyalamayı dolaylı şekilde gerçekleştirir.

 

CHKDSK   (Check Disk)      Diski kontrol et.

               Disk veya disketleri kontrol ederek oluşabilecek mantıksal hataları yakalamak amacıyla kullanılır. Bu komut çalıştırıldığında disk veya disket taranarak dosyaların ve diskin durumuna ilişkin bir rapor görüntülenir.

ÖR. CHKDSK           (Bulunduğumuz disk veya disketi)

         CHKDSK A:     ( A sürücüsüne takılı olan disket)

 

BACKUP :                 Dosyaları yedekle

              Mevcut diskte yer açmak amacıyla geçici olarak silinebilmeleri veya bir arıza ihtimaline karşı garantiye almak için dosyaların arşiv şeklinde yedeklenmelerini sağlar. Bu yöntemle dosyalar bir çuvala konur gibi arşivlenir ve bu halleriyle kullanılmaları mümkün değildir. Ama gerektiğinde tekrar geri getirilebilir (RESTORE komutuyla)

             

 

             

              Büyük kapasiteli sabit disklerden disketlere yedekleme yaparken, bir disket doldukca bir diğerini ister ve bunları numaralayarak kullanır. Geriye yükleneceklerinde bu sıraya dikket edilir.

ÖR. BACKUP *.*      A: (path’ imizdeki tüm dosyaları A disketine

/T en son yedeklemeden sonra veya verilen saatten sonra değişiklik yapılan dosyaları yedekler.

/D en son yedeklemeden sonra veya verilen tarihten sonra değişiklik yapılan dosyaları yedekler.

              Bu iki harf   RESTORE   komutu kullanırken de aynı fonksiyonları icra eder.

 NOT Kullanılacak disketler önceden formatlanmış olmalıdır.

 

RESTORE                       Arşivdeki dosyaları geri getir.

              BACKUP komutuyla paketlenip arşive kaldırılmış dosyaların tekrar kullanılmak üzere geri getirilmesini sağlar.

ÖR.      RESTORE A: *.*

NOT    İçerde başka kopyaları varsa onlar atılır.

 

ATTRIB (Attribute)   Dosyanın öz niteliğini değiştir.

              Dosyalara belirli özellikleri kazandırmak amacı ile kullanılır. Bunlar arasında sistem dosyası olarak tanımlamak, arşiv özelliklerini kazandırmak, sadece okunabilir dosya haline getirmek ve gizli dosya özellikleri sayılabilir.

              R : Sadece okunabilen dosya

              A : Arşiv dosyası

              H : Gizli dosya

              S   : Sistem dosyası

              Dosyalara özellik kazandırmak için önüne + işareti, özelliklerini iptal etmek için - işareti konularak kullanılır.

              ÖR. ATTRIB + H AUTOEXEC . BAT

        ATTRIB AUTOEXEC.BAT + H şeklinde de kullanılabilir.

 

              TREE                  Rehberlerin dallanmasını göster.

              Belirtilen path’deki ağaç yapısını (rehber dallanmasını) gösterir Yanına eklenebilen parametrelerle rehberdeki dosya adlarını da görmek ve bunları kağıda dökmek mümkündür.

ÖR.   TREE        (bulunduğumuz path’deki yapıyı göster.)

          TREE A:   (A sürücüsündeki disketin yapısını göster.)

          TREE      C: / F dizin yapıları yanı sıra içerdikleri dosyaları da ağaç üzerinde görüntülemek amacıyla kullanılır.

          TREE      C: / F >PRN (C deki yapıyı dosyalarla kağıda dök.)

 

XCOPY           Tüm path’i kopyala

              Bulunduğumuz pathdeki tüm dosyaları, alt rehberlerindekilerle birlikte kopyalama imkanı verir. Yanına yazabileceğimiz /S ilavesi alt (sub) rehberleri de almasını sağlar. /P ilavesi ise her dosya için bizden onay istemesine neden olur. Ayrıca /D ilavesi ve onun yanına yazılabilecek bir tarihle, o tarihten önce oluşturulmuş dosyaların kopyalama dışı tutulmasını sağlar.

ÖR.      XCOPY *.* A:/S

             XCOPY  PROGRAM *.*/S/P

 

              MEM    : Bilgisayarın sahip olduğu belleğin miktarı ve kullanılan kısımlar hakkında kullanıcıya bilgi sağlar.

 

              LABEL : Bir disk isminin yaratılması, değiştirilmesi yada silinmesi amacıyla kullanılır.

ÖR.     C:>LABEL C:EMNİYET Bilgisayarda yer alan sabit diskin ismini EMNİYET olarak değiştirir.